გერიატრიული ტკივილის შეფასება

      კახაბერ ჭელიძე

ტკივილის შეფასება - ერთგანზომილებიანი სკალები Unidimensional pain scales  

ტკივილის ინტენსივობის რუტინული შეფასებისთვის გამოიყენება ერთგანზომილებიანი სკალები.

ხანდაზმულ პაციენტებში ყველაზე ხშირად გამოიყენება ვიზუალური ანალოგური სკალა. თუმცა, ასაკის მატებასთან ერთად იზრდება აღნიშნული სკალით მცდარი თვითშეფასების ალბათობა. [1] Herr და Moblily-მ კვლევაში აჩვენეს, რომ შეცდომის ალბათობა დამოკიდებულია სკალის (შკალის) წარდგენაზე. [2]

ვიზუალური ანალოგური სკალა  

ვიზუალური ანალოგური სკალა წარმოადგენს ორპოლუსიან (ტკივილი არ არის - უძლიერესი ტკივილი) 10 სმ-იან ფირფიტას.



სკალა არ არის დაყოფილი. პაციენტი ირჩევს ტკივილის დონეს საკუთარი შეხედულებისამებრ. სკალის გამოყენება შესაძლებელია მწვავე, მათ შორის, ოპერაციის შემდგომ ტკივილზე დასაკვირვებლად. [1]


ციფრული რეიტინგის სკალა  

ციფრული რეიტინგის სკალით პაციენტები ტკივილის ინტენსივობას 0-დან 10-მდე აფასებენ, სადაც 0 შეესაბამება ტკივილის არარსებობას, ხოლო 10 კი - უძლიერეს ტკივილს. [2]



ვერბალური რეიტინგის სკალა  

ვერბალური რეიტინგის სკალა დისკრეტულად გრადუირებული ფირფიტაა, რომლითაც ხდება ტკივილის ინტესივობის შეფასება შემდეგი ტერმინებით:

ტკივილი არ არის

მსუბუქი ტკივილი

ზომიერი ტკივილი

ძლიერი ტკივილი

უძლიერესი ტკივილი

”ამაზე მეტი ტკივილის წარმოდგენა შეუძლებელია”.


ანგარიშგასაწევია ის ფაქტი, რომ ამ სკალით შესაძლებელია ტკივილის ინტენსივობის მხოლოდ 5 დონის განსაზღვრა, შესაბამისად იგი ნაკლებად მგრძნობიარეა. [3] სამაგიეროდ ტერმინები ნათელი და ადვილად გასაგებია. სკალის გამოყენება შესაძლებელია აგრეთვე ტკივილზე ხანგრძლივი დაკვირვების დროსაც. [4]


ღიმილის სკალა - ”ღიმილაკები”  

ღიმილის (Smiley) სკალა (Wong-Baker Faces Pain Rating Scale) სპეციალურად შემუშავდა ბავშვებისთვის, რომელთაც არ შეუძლიათ კითხვა. იგი გვიჩვენებს ემოციურად ხუთ განსხვავებულ სახეს. სკალაზე ტკივილის სხვადასხვა ინტენსივობას შეესაბამება სხვადასხვა გამოსახულება. პირველი მათგანი



მცინარე სახეა, რომელიც მიგვანიშნებს - ”ტკივილი არა მაქვს”. მეხუთე სახე მტირალაა და გამოხატავს ”უძლიერეს ტკივილს”. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში ავტორები გულისხმობენ ტკივილს, რომელზე მეტის წარმოდგენაც კი არ შეიძლება.


”ღიმილაკები” შეესაბამება ზრდასრულ ასაკში გამოსაყენებელ ვერბალური რეიტინგის სკალას. ბავშვებში მისი მოხმარება შეიძლება უკვე 3 წლიდან.


ზოგიერთი ავტორი გვირჩევს ”ღიმილაკების” გამოყენებას გერიატრიულ პრაქტიკაშიც [Helme RD, 2001; Ferrel BA, 1995].



ტკივილის შეფასება - მრავალგანზომილებიანი სკალები Multidimensional pain scales  

მაკგილის ტკივილის კითხვარი - McGill Pain Questionnaire - MPQ

ტკივილის აღქმა


ტკივილით უუნარობის ინდექსი - Pain Disability Index - PDI

დეფიციტი (უკმარისობა)


ჯანმრთელობის 36 პუნქტი - ჯანმრთელობის მდგომარეობის შეფასების 36-პუნქტიანი გამოკითხვის მე-2 ვერსია - Short Form (36-item) version 2 Health Survey – SF-36v2

ცხოვრების ხარისხი



მაკგილის ტკივილის კითხვარი  

შედგება 2-6 სიტყვისგან შემდგარი 20 ჯგუფად განაწილებული 78 სიტყვისგან. პაციეტმა უნდა მონიშნოს სიტყვები, რომლებიც უკეთ აღწერენ ტკივილს. შედეგი ფორმირდება აფექტური, სენსორული, შეფასებითი და შერეული ჯგუფებისგან.


ტკივილით უუნარობის ინდექსი  

ტკივილთან დაკავშირებული უუნარობა ცხოვრების შვიდ სფეროში 10 ქულიანი სკალით ფასდება.


ჯანმრთელობის 36 პუნქტი  

გამოკითხვა მოიცავს 36-კითხვიან რვა ქვესკალას, რომლითც ფასდება ფიზიკური ფუნქცია, როლური ფუნქცია, ტკივილი, ჯანმრთელობის ზოგადი აღქმა, სიცოცხლის უანრიანობა, სოციალურ ფუნქცია, ემოციური ფუნქცია და ფსიქოლოგიური კეთილდღეობა.


ძირითადი გერიატრიული შეფასება  

გერიატრიული პაციენტების თანამედროვე მრავალგანზომილებიანი შეფასება მოიცავს მათი ფიზიკური, ფსიქოლოგიური და სოციალური მდგომარეობის შეფასებას.

ფუნქციური შეფასება

ბარტელის ინდექსი - Barthel index- BI [6]


მობილობისა და დაცემის რისკის შეფასება

"ადგომა-წასვლის" ტესტი - Timed "up and go"

ტინეტის მობილობის ტესტი - TINETTI motility test [7]


კოგნიტიური შეფასება

მენტალობის მინი სტატუსი - Mini-mental state examination - MMSE [8]

საათის დასრულების ტესტი - Clock completion - CC [9]


ემოციური შეფასება

გერიატრიული დეპრესიის სკალა - Geriatric depression scale - GDS [10]


ბარტელის ინდექსი  

ბარტელის ინდექსი გვიჩვენებს რამდენად შეუძლია ადამიანს აუცილებელი სოციალური ფუნქციების შესრულება სხვების დახმარების გარეშე (რუტინული არაასისტირებული აქტივობები). ფორმა მოიცავს 10 კითხვას, რომელზედაც პასუხები ფასდება 0-დან (საჭიროებს დამხმარეს, აქვს შარდის შეუკავებლობა) 10-მდე (არ საჭიროებს დამხმარეს, აკონტროლებს სფინქტერებს) . კითხვარი არ შეიცავს კოგნიტიურ ან კომუნიკაციურ ასპექტებს. ბარტელის ინდექსით ფასდება ის, რაც პაციენტს შეუძლია გააკეთოს და არა ის, რაც პაციენტს სურს რომ გააკეთოს.


"ადგომა-წასვლის" ტესტი  

ტესტით მოწმდება პაციენტის ფიზიკური მობილობა. პაციენტი ზის სახელურებიან (46 სმ) სავარძელში. ნებადართულია დამხმარე საშუალებების (მაგ., ყავარჯენი) გამოყენება. პაციენტი მითითებისამებრ უნდა ადგეს სავარძლიდან, გაიაროს 3 მეტრი, შემობრუნდეს, მიბრუნდეს სავარძელთან და დაჯდეს. თუკი ტესტის ხანგრძლივობა აღემატება 20 წამს - თვლიან, რომ პაციენტის მობილობა და ფუნქცია შეზღუდულია.


ტინეტის მობილობის ტესტი  

ტესტი შედგება წონასწორობისა და სიარულის შეფასების რამდენიმე სტანდარტიზებული მოქმედებისგან. თუკი პაციენტმა  შესაძლო 28-დან დააგროვა <20 ქულა, მას დაცემის რისკი მაღალი აქვს.


მენტალობის მინი სტატუსი  

ფოლსტეინის მენტალური მდგომარეობის შესაფასებელი მოკლე ტესტი გამოიყენება კოგნიტიური (ორიენტაცია, ხანმოკლე და ხანგრძლივი მეხსიერება) აშლილობის  შესაფასებლად. იგი მოიცავს 30 კითხვას ან სავარჯიშოს:

დრო და თარიღი

მეტყველების სავარჯიშო

მარტივი ზეპირი არითმეტიკული ამოცანები

ხატვითი სავარჯიშოები.


ყოველი სწორი პასუხი ფასდება ერთი ქულით. 24-ზე ნაკლები ქულა ფასდება, როგორც სავარაუდო დემენცია.


საათის დასრულების ტესტი  

გამოიყენება ცერებრული დარღვევების დიაგნოსტირებისთვის. პაციენტმა 12 ფიგურა გარკვეული თანმიმდევრობით უნდა განალაგოს  10-სანტიმეტრიანი დიამეტრის საათზე. ტესტი ფასდება სპეციფიკური ქულობრივი სისტემით.


გერიატრიული დეპრესიის სკალა  

ტესტი აფასებს გერიატრიული პაციენტის განწყობას. მოკლე ვერსია შედგება 15 კითხვისგან. თითოეულ კითხვას შეიძლება ჰქონდეს ორი - დადებითი ან უარყოფითი პასუხი. 6-ზე ნაკლები ქულა მიუთითებს დეპრესიის არსებობაზე.

 

ლიტერატურა  

[1] Jensen MP, Chen C, Am Brugger. Interpretation of visual analog scale ratings and change scores: a reanalysis of two clinical trials of postoperative pain. J Pain 2003;4:407–14.
[2] Williams AC, Davies HT, Chadury Y. Simple pain rating scales hide complex idiosyncratic meanings. Pain 2000;85:457–63.
[3] Farrar JT, Polomano RC, Berlin JA, Strom BL. A comparison of change in the 0-10 numeric rating scale to a pain relief scale and global medication performance scale in a short-term clinical trial of breakthrough pain intensity. Anesthesiology 2010;112:1464–72.
[4] Haythornthwaite JA. IMMPACT recommendations for clinical trials: opportunities for the RDC/TMD. J Oral Rehabil 2010;37:799–806.
[5] Tomlinson D, Baeyer CL v., Stinson JN, Sung L. A systematic review of faces scales for the self-report of pain intensity in children. Pediatrics 2010;126:e1168-98.
[6] Mahoney FI, Barthel DW. Functional evaluation. The Barthel Index. Md State Med J 1965;14:61-65.
[7] Tinetti ME. A simple procedure for general screening for functional disability in elderly patients. Ann Intern Med 1990;112:699-706.
[8] Folstein MF, Folstein SE, McMugh PR. "Mini-mental state": a practical method for grading the cognitive state of patients for the clninician. J Psychiatr Res 1975;12:189-98.
[9] Watson IJ, Arfken CL, Birge SJ. Clock completion: an objective screening test for dementia. J Am Geriatr Soc 1993;41:1235-40.© 2011 Grünenthal GmbH, Aachen, Deutschland
[10] Yesavage JA, Brink TL, Rose Tl et al. Development and validation of a geriatric screening scale: a preliminary report. J Psychiatr Res 1983;39:37-49.

  Copyright 2012